۱۲ اسفند ۱۳۹۷

آثار آلاینده¬ های صنایع پتروشیمی بر محیط زیست و سلامت انسان

بر اساس مطالعات انجام شده، اقامت در مناطق مسکونی مجاور با صنایع پتروشیمی منجر به افزایش ریسک ابتلا به سرطان کبد، ریه، مغز و خون خواهد شد، هم چنین این آلودگی ها باعث ایجاد مشکلات باروری، عقیم شدن، سقط و تولد نوزادان دارای نقص ژنتیکی می شود.

دانش نفت: بر اساس مطالعات و مستندات علمی ارایه شده در سال­ های اخیر، صنایع مرتبط با پتروشیمی انواع مختلفی از آلاینده ­ها را تولید می­ کنند که به صورت گاز، ذرات، لجن و پساب مایع در محیط زیست منتشر می کنند، این آلاینده ­ها شامل هیدروکربن­های آروماتیک چند حلقه ­ای (PAHs)، فلزات سنگین، بنزن و مشتقات آن، سولفور دی اکساید، نیتروژن دی­اکساید، هیدروژن سولفید، کربن منو اکساید و سایر مواد شیمیایی هستند که بیشتر آنها حتی در غلظت­های پایین نیز سمی بوده و قادرند اثرات سوء جبران ناپذیری بر اکوسیستم، محیط زیست و سلامت انسان داشته باشند.

تاکنون آمارهای مختلفی از میزان وجود آلاینده­ های مختلف در منطقه عسلویه (پارس جنوبی) و عوارض جانبی آن بر سلامت انسان و اکوسیستم ارایه شده که گاه باعث نگرانی مردم، مسؤلین و افراد شاغل در این منطقه می ­شود، در واقع آمارهای ارایه شده در خوشبینانه ­ترین حالت بیانگر این واقعیت بوده که در حال حاضر میزان آلاینده ­های این منطقه در مرز هشدار است.

 اگرچه مطرح نمودن این مسائل شاید کمی نگران کننده باشد اما بهتر است از گفتن و یا شنیدن واقعیت هراس نداشت، بلکه با هم­اندیشی و تصمیمات و اقدامات پیشگیرانه مانع از رخداد بحران شویم. از این روی ضروریست مطالعات جامع در زمینه بررسی میزان وجود آلاینده ­ها انجام شود.

آلاینده ­های صنایع پتروشیمی از طریق تنفس، خوردن، آشامیدن و یا جذب از طریق پوست وارد بدن می­ شوند. بدین لحاظ مقدار این آلاینده­ ها در هوا، مواد غذایی و نوشیدنی­ ها اندازه گیری می­ شوند.

افراد مختلف پاسخ ­های بیولوژیکی متفاوتی به یک آلاینده خاص نشان می­دهند. ممکن است بعضی افراد در معرض یک نوع ماده شیمیایی قرار گیرند و هرگز آسیبی نبینند، برخی دیگر نیز ممکن است حساس بوده و سریعاً بیمار شوند. گاهی اوقات بیماری تنها زمانی اتفاق می افتد که افراد به مدت طولانی در معرض یک آلاینده قرار گیرند.

نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که ممکن است آلاینده­ها مستقیما باعث بروز و یا شیوع بیماری نشوند، اما از طریق تغییرات بیولوژیکی که در بدن اعمال می کنند ریسک ابتلا به بیماری­ها را افزایش دهند.

اگرچه آلاینده ­های پتروشیمی ممکن است در کوتاه مدت باعث ایجاد بیماری نشوند، اما مطمئناً میزان خطرپذیری ابتلا به انواع بیماری ها را افزایش خواهند داد. بنابراین لازم است که وضعیت سلامت افرادی که در معرض این آلاینده­ها هستند طی مطالعات طولانی مدت و با استفاده از فناوری­های نوین علم پزشکی مولکولی مورد ارزیابی قرار گیرد.

یکی از موثرترین راهکارهای موجود جهت مطالعه طولانی مدت وضعیت سلامت و بررسی میزان خطرپذیری فاکتورها و بیومارکرهای اختصاصی بیماری­ های مرتبط با آلاینده­ های ناشی از صنایع پتروشیمی، راه اندازی مطالعات کوهورت و تاسیس بیوبانک است.

مطالعات کهورت این فرصت را به ما می دهند که وضعیت سلامت جمعیت کثیری از افراد در معرض آلاینده ها را در مدت زمان طولانی، برای مثال بیست سال و یا بیشتر، مورد ارزیابی قرار دهیم. امروزه راه اندازی بیوبانک به عنوان یکی از ده فناوری برتر دنیا شناخته می ­شود که بیشترین سهم را در ارتقا سلامت جامعه دارد. توسعه بیوبانک به منظور ذخیره طولانی مدت نمونه ­های زیستی مربوط به کارکنان شاغل در مناطق آلوده این امکان را فراهم می­کند که تغییر و تحولات بیولوژیکی بدن این افراد در دراز مدت به دقت رصد شود.

 

بر اساس مطالعات انجام شده، اقامت در مناطق مسکونی مجاور با صنایع پتروشیمی منجر به افزایش ریسک ابتلا به سرطان کبد، ریه، مغز و خون خواهد شد، هم­چنین این آلودگی­ ها باعث ایجاد مشکلات باروری، عقیم شدن، سقط و تولد نوزادان دارای نقص ژنتیکی می ­شود.

بر اساس مطالعه ­ای که در مجله علمی The Lancet (سال 2013 ) منتشر شد، افرادی که در معرض آلاینده­ های ناشی از صنایع پتروشیمی هستند نسبت به افراد ساکن در مناطق دارای اقتصاد کشاورزی امید به زندگی (که به عنوان یکی از شاخص ­های مهم سلامت محسوب می ­شود) کمتری دارند.

علیرغم وجود نگرانی در زمینه اثرات احتمالی آلاینده­ های مرتبط با صنایع پتروشیمی بر سلامت انسان، متأسفانه تاکنون مطالعات جامعی در زمینه بررسی اثرات آلاینده­ های صنایع پتروشیمی بر سلامت کارگران و کارمندان شاغل در مجتمع ­های پتروشیمی و افراد ساکن در مناطق نزدیک به این صنایع انجام نشده است.

 در مطالعه ­ای که توسط یکی از دانشجویان بومی عسلویه تهیه شده بود (سال 1393) و در دومین کنفرانس ملی مخاطرات محیط زیست نیز ارایه شد، نتیجه این بود که آلاینده های ناشی از صنایع پتروشیمی سلامت جسمی و روانی برخی از مردم عسلویه را تحت قرار داده است.

بنابراین ضروریست که بر اساس اولویت ­بندی، ابتدا وضعیت سلامت افراد شاغل در پتروشیمی ­ها و صنایع مربوطه و سپس به تناسب میزان در معرض بودن، مردم مقیم مناطق نزدیک به این صنایع مورد بررسی قرار گیرند. امروزه مشخص شده که معاینات عمومی پزشکی و انجام آزمایش ­های پیوسته بیوشیمیایی نمی­ توانند میزان خطر پذیری فاکتورها و عوامل موثر در شیوع بیماری­ها را به طور دقیق مشخص نمایند. 

بدین لحاظ به منظور پیش­گویی و یا شناسایی زودهنگام بیماری­های مختلف ناچار هستیم از فناوری­های پیشرفته بالاخص فناوری­های «امیکس» شامل؛ «ژنومیکس»، «پروتئومیکس»، «متابولومیکس»، «اپی ژنومیکس» و «ترانسکریپتومیکس» استفاده کنیم. این فناوری­ها این امکان را به ما می دهند که میزان خطر پذیری فاکتورهای بیماری­های مختلف را در سطح (ژنوم) DNA، «پروتئین»، «متابولیت» و RNA مشخص کنیم.

امروزه مقوله پزشکی شخصی سازی شده (Personalized medicine) به عنوان یکی از مهمترین و موثرترین بحث های علم پزشکی نوین جهت بالا بردن کارایی درمانی و کاهش عوارض جانبی در پروسه تشخیص و درمان مطرح است. افراد مختلف بسته به پروفایل ژنتیکی خود پاسخ ­های متفاوتی به آلاینده ­های مختلف نشان می ­دهند. در واقع میزان مقاومت و یا حساسیت افراد مختلف نسبت به آلاینده­ ها به پروفایل «ژنتیکی»، «موتاسیون­ها» و یا «پلی­مورفیسم» های اختصاصی ژن­های آنها بستگی دارد.

از طرفی مشخص شده که افراد بر اساس پروفایل ژنتیکی خود پاسخ های متفاوتی به داروها نشان می دهند. تا پیش از سال 2007 دانشمندان بر این باور بودند که تعداد محدودی از ژنها در تعیین عملکرد داروها در بدن و پاسخ بدن به دارو مؤثرند و براساس این باور علم «فارماکوژنتیک» شکل گرفته بود. در اواخر سال 2007 مطالعاتGnome-wide association (GWA) studies  نشان داد که تعداد زیادی از ژن­ها در این پروسه موثر هستند و بر این اساس علم «فارماکوژنومیکس» مطرح شد.

از آنجا که آلاینده­ های ناشی از صنایع پتروشیمی می توانند باعث ناپایداری کروموزومی و ایجاد موتاسیون های ژنتیکی گسترده شوند، لازم است که پروفایل «ژنومی» و یا حداقل «اگزومی» افراد در معرض آلودگی مورد مطالعه قرار گیرد. توالی یابی «اگزومی»  و یا «ژنومی» کمک می­ کند که میزان خطرپذیری فاکتورهای ژنتیکی موثر در بروز و یا شیوع بیماری ­ها مشخص شود. این رویکرد هم چنین «بیومارکرهای» ژنتیکی اختصاصی بیماری­ ها را شناسایی نموده و مشخص می­ کند که چه افرادی در مقابل آلاینده ­ها آسیب پذیر و یا مقاوم بوده و به طور کمی احتمال ابتلا افراد به بیماری­های مختلف را مشخص می­ کند.