بیست و یکم تیرماه از سوی دوستداران محیط زیست روز بدون پلاستیک در واقع روز بدون کیسههای پلاستیکی نامیده شده است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست (پام)، کیومرث کلانتری مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست : دلیل این نامگذاری نیزکاربرد بسیار آنها از سویی، و ماهیت تجزیه ناپذیری این ماده نفتی و آسیب‌های فراوانش بر محیط زیست خشکی و دریا و زیست بوم‌ها از دیگر سو است. البته لازم است یادآور شویم منظور از این روز، استفاده نکردن از کیسههای پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف با پایه پلاستیک است، نه هرآنچه که پلاستیک نام دارد.
بیست و یکم تیرماه از سوی دوستداران محیط زیست"روز بدون پلاستیک"یا در واقع"روز بدون کیسههای پلاستیکی" نامیده شده است.
با آگاهی رسانی‌هایی که توسط رسانه‌های دیداری و شنیداری گوناگون و نیز شبکه‌های مجازی متنوع موجود درکشور انجام میشود، تقریبا همه مردم از زیان‌های گاه جبرانناپذیر پلاستیک که پرکاربردترین آنها، کیسههای پلاستیکی هستند،کم و بیش مطلع شده‌اند و این موضوع، جای بسی خوشوقتی است چراکه آگاهی، نقطه آغاز تغییر بینش و به تبع آن، تغییر رفتار انسان و نوید بخش اقدامات آگاهانه دوستدار محیط زیست است.
به این مناسبت بد نیست کمی با تاریخچه کشف و تولید پلاستیک در جهان، آشنا شویم:
پلاستیکها امروزه کاربرد فراوانی در زندگی انسان پیدا کرده‌اند. موارد مصرف این مواد، آنقدر گسترده است که بدون آنها زندگی انسان امروزی فلج میشود. استفاده گسترده در لوازم خانگی، از ساده‌ترین وسیله تا وسایل پیچیده، استفاده از الیاف مصنوعی به‌صورت روز افزون در صنایع نساجی و استفاده‌های فراوان دیگر ، نشان از اهمیت این ماده در جهان امروزی دارد. هرچند این ماده مفید و پرکاربرد، عوارض زیادی هم در زندگی انسان باقی گذاشته است که آلودگی‌های محیط زیست با زباله‌های پلاستیکی تجزیه‌ناپذیر در طبیعت، از این جمله است و آمارهای عجیب و غریبی از تولید روزانه و سالانه این زباله‌ها داده میشود که حیرت‌آور است! مثلا گفته میشود سالانه یک تریلیارد تن کیسه پلاستیکی در دنیا مصرف میشود.
پلیمرها، پایه پلاستیکها هستند. پیش از آنکه انسان بتواند پلیمرهای سنتزی بسازد، طبیعت پلیمرهایی مانند سلولز را ساخته بود. سلولز، جزو اصلی لیف چوب و پنبه است. از سایر پلیمرهای طبیعی می‌توان پروتئین‌ها، کائوچو، قیر، قطران و رزین‌های طبیعی را نام برد.
در اواخر قرن نوزدهم بود که انسان توانست با تغییر شکل دادن پلیمر، موفق به ساخت پلاستیکها شود. سلولز در حالت طبیعی غیر قابل ذوب و در حلال‌های عادی غیر قابل حل است. با نیترودار کردن آن، اولین پلاستیک تجارتی به نام "نیترو سلولز" پدید آمد که قابل انحلال و شکل‌پذیر است.
در سال 1870 ، پلاستیکی به نام "سلولوئید" وارد بازار شد که از طریق نرم کردن نیتروسلولز با کافور بدست آمده بود. این ماده شفاف، سفت و قالب‌پذیر، در تهیه اشیاء مصنوعی مانند برس و شانه، الیاف، لاک و…کاربرد دارد.
پلاستیک‌هایی که کاملا به‌صورت سنتزی ساخته می‌شوند، در سال 1908 تولید شدند دکتر" لئوبالکنر"با کامل‌کردن رزین فنلی، باکلیت را وارد بازار کرد. این ماده، برای ساختن دستگاه تلفن و عایق‌های الکتریکی و وسایل پخت و پز استفاده میشود. با اینکه پلاستیکها، به صورت مواد با اهمیت و پر کاربرد درآمدند، اما شیمی آنها تاسال 1920 کاملا درک نشده بود.
پلیمر یا بسپار، مولکول بسیار بزرگی است که از بههم پیوستن مولکول‌های کوچک که مونومر یا تکپار نامیده می‌شوند، بوجود می‌آید. پلیمرها به‌طور عمده شامل عناصر کربن، هیدروژن، گوگرد، فسفر و … هستند و با تغییر اندازه‌ی مولکول، ویژگی‌های پلیمر هم تغییر می‌کند. نقطه ذوب، استحکام و خصوصیات فیزیکی دیگر پلیمر، تابع اندازه و ابعاد مولکول (طول زنجیر) است. تولید پلاستیکها پس از شناخته شدن شیمی پلیمر، به‌سرعت گسترش یافت و پلاستیک‌های مهم و تجارتی زیادی تولید شدند. از سال1950 به بعد، تولید پلاستیکها شتاب روز افزونی گرفت و موادی سخت و مقاوم در برابر گرما، با کاربردهای مخصوص ساخته شدند. یک ویژگی مهم مواد پلاستیکی در صنعت ، فرآیند پذیر بودن یا Processible بودن آن است. اگر ماده‌ای قابل ذوب یا قابل حل باشد، در صنعت قابل استفاده است و گرنه نمی‌توان از آن استفاده صنعتی کرد. چون نمی‌توانیم آن را برای تهیه مواد بکار ببریم.
فواید و زیان‌های پلاستیک :
پلاستیک محصولی است که از آن استفاده‌های متفاوت میشود و بسیاری از آنها هم مفید هستند. مواد خام اولیه برای تهیه پلاستیک، عبارتند از نفت و گاز. این سوخت‌های فسیلی، بعضا" برای ساخت انواع پلاستیک، با اکسیژن و کلر ترکیب می‌شوند. پلاستیک ممکن است سخت یا نرم، شفاف یا مات باشد و شبیه چوب یا چرم یا ابریشم به‌نظر آید. در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰۰ نوع پلاستیک مختلف وجود دارد و می‌تواند در ساخت اسباب بازی، ابزار، لوازم خانگی، صنایع خودرو، هواپیماسازی و یا حتی دریچه‌های قلب به‌کار رود.
بعضی از انواع پلاستیک، قابل بازیافت است و برخی قابل بازیافت نیست. خیلی‌ها فکر می‌کنند پلاستیکها پسماندهایی هستند که در نهایت، غیر قابل تبدیل هستند یا به دلیل اینکه سوخت‌های فسیلی را مصرف می‌کنند، آنها را انرژی‌خوار می‌نامند. در صورتی‌که چنین نیست وپلاستیک‌ها از لحاظ انرژی و مصرف آن، بسیار با صرفه عمل می‌کنند. یعنی انرژی خیلی کمتری برای ساخت یک بطری پلاستیکی نسبت به ساخت بطری شیشه‌ای مصرف میشود. همچنین از آنجایی که پلاستیکها، وزن سبکی دارند انرژی کمتری برای حمل آنها مصرف میشود.
مساله اصلی زمانی رخ می‌نماید که پلاستیک، تبدیل به زباله میشود زیرا، گرچه پلاستیکها به‌طور‌کلی سبک هستند، ولی دفع آنها در محل‌های دفن زمینی، گزینه خوبی نیست چراکه تجزیه آنها بین 300 تا500 سال زمان لازم دارد. دو راه دیگر هم وجود دارد بازیافت و زباله سوزی.کاربری این روش‌ها، موجب بازپس‌گیری برخی ارزش‌های پلاستیک میشود که می‌تواند در ساخت دوباره اقلام پلاستیکی به‌کار آید. یا با بازیافت آن می‌توان محصولات مفیدی مثل ایزوگام و قیر بدست آورد. اما در زمینه کیسههای پلاستیکی، بازیافت مقرون به صرفه نیست چراکه باید هزار کیسه پلاستیکی جمع‌آوری شود تا به یک کیلوگرم برسد و هزینه جمع‌آوری و بازیافت کیسههای پلاستیکی و تولید کیسه‌ها و محصولات جدید، توجیه اقتصادی ندارد.
زباله سوز، موجب بازیابی انرژی شیمیایی میشود که می‌تواند به منظور تولید بخار و الکتریسیته به‌کار رود. در صورتی‌که دفن زمینی پلاستیکها، هیچ‌کدام از این مزایا را ندارد و چنانچه حتی به‌صورت بهداشتی نیز دفن شوند، به معنی دفن همیشگی است چون این نوع پسماند، همانگونه که پیشترگفته شد، تجزیه هم نمیشود.
زیان‌های دیگر این ماده، انتشار کربن در هوا در اثر تولید آنها، مرگ و میر صدها گونه از جانوران آبزی در اثر بلعیدن آنها، ورود مواد سمی به خاک و آب در صورت تجزیه آنها و تولید زباله فراوان به دلیل عدم بازیافت آنها و ایجاد مناظر بسیار بد در طبیعت و تجمع حشرات، تخم‌ها، انگل‌ها و سایر آلودگی‌ها است.
خیلی از چیزهایی که ما میخریم، در پوشش‌ها و بسته بندی‌های پلاستیکی عرضه می‌شوند و ما هم هر بستهای را باز میکنیم، بعد از مصرف، جعبه یا ظرف پلاستیکی آن را بدون توجه، دور می‌اندازیم. اما اگر همه این جعبه‌ها و ظروف پلاستیکی را جمع‌آوری کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟ در عرض یک ماه، چه مقدار مواد زائد پلاستیکی مانند بطری انواع نوشیدنی‌ها مانند آب معدنی، آبمیوه، شیر و نوشابه، کیسه پلاستیکی و خودکار خالی جمع میکنیم؟
چه باید کرد؟
انتخاب روزهایی مانند این روز از سوی نخبگان و فعالان جامعه، و یا دولتمردان و برنامه ریزان کشورها، نماد اهمیت موضوعاتی است که برای حال و آینده انسانها، مشکل ساز و یا بحران ساز است بنابراین هم دولتها با تدبیر و برنامهریزی خردمندانه باید از ایجاد بحرانهای محیط زیستی جلوگیری کرده و زمینههای حل مشکلات را فراهم آورند و هم تک تک افراد جامعه نسبت به این مسایل، احساس مسوولیت کرده و وظایف شهروندی خود را بجا آورده و بيتفاوت از کنار مسایل عبور نکنند چراکه داشتن محیط زیست مطلوب، امری دوسویه است و در صورت حذف مسوولیت هر یک از طرفین( مردم یا مسوولان)، هدف اصلی محقق نمیشود.
وظایف دولت ها:
در حال حاضر کشورهایی از جمله انگلستان، چین، ایتالیا، استرالیا، هند، فرانسه، بوتان، بنگلادش و بعضی از کشورهای آفریقایی و بعضی از شهرهای آمریکا استفاده از کیسههای پلاستیکی را ممنوع کرده‌اند و برخی دیگر از کشورها، از جمله ایرلند، بلژیک، آلمان و چندین ایالت در آمریکا با تعیین مالیات برای این کیسه‌ها، قیمت آنها را افزایش داده‌اند تا جذابیت آنها برای مشتریان کاهش یابد. در سوئیس مردم اجازه ندارند از کیسههای پلاستیکی برای حمل زباله‌های خود استفاده کنند و باید کیسههای مخصوص زباله که آرم شهرداری روی آنها درج شده را خریداری و برای زباله‌های خود استفاده کنند.
ما نیز در کشور باید با بررسی کارشناسی، از این راهکارها استفاده کنیم. همچنین دولت با کمک به تولیدکنندگان برای تولید کیسههای قابل بازیافت و تبلیغ و آگاهی رسانی از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، برای استفاده کمتر از کیسههای پلاستیکی و آموزش روش‌های جایگزین برای آنها مانند سبدهای خرید یا کیسههای پارچهای، می‌تواند به مصرف کمتر این مواد کمک کرده و فرهنگ سازی کند.
وظایف مردم:
دریافت کمترین تعداد کیسههای نایلونی هنگام خرید، به همراه داشتن کیسههای پارچهای در زمان خریدهای قابل پیش بینی، استفاده از سبدهای خرید به جای نایلون، استفاده کمتر از ظروف یکبار مصرف، خرید محصولاتی که در بسته‌بندی آنها، به جای پلاستیک از شیشه یا کاغذ استفاده شده و آنچه بسیار مهم است افزایش سطح آگاهی و دانش درباره موضوعات و شناخت وظایف فردی و به تبع آن تقویت حس مشارکت اجتماعی است.