۲۲ ارديبهشت ۱۳۹۵

بيماري هاي منتقله ناشي از آب آلوده

بسياري از ارگانيسم هاي بيولوژيكي در آب موجودند كه در ايجاد بيماري ها نقش اصلي را ايفا مي نمايند....

بيماري هاي منتقله ناشي از آب آلوده:

بخش اول :

 وباي التور، حصبه، لپتوسپيروزيس

مقدمه

بسياري از ارگانيسم هاي بيولوژيكي در آب موجودند كه در ايجاد بيماري ها نقش اصلي را ايفا     مي نمايند . ميكروارگانيسم هاي مزبور قادرند بيماري ها را به انسان منتقل نمايند و موجب ابتلاي انسان به بيماري شوند . اين ارگانيسم ها تنها در سيستم هاي آبي يافت نمي شوند و معمولا براي رشد و توليد مثل نيازمند يك جانور ميزبان هستند . اين ميكروارگانيسم ها به هر حال مي توانند توسط سيستم طبيعي آب منتقل شوند . بسياري از گونه هاي بيماري زا قادرند در آب به حيات خود ادامه داده و براي مدت زمان قابل ملاحظه اي خواص بيماري زايي خود را حفظ كنند . از شايع ترين و گسترده ترين خطرات بهداشتي آبهاي آشاميدني ، انتقال بيماري هاي باكتريايي ، ويروسي تك ياخته اي و انگلي مي باشد . به طوري كه سالانه چندين ميليون كودك زير 5 سال در اثر ميكروب هاي منتقله توسط آب جان خود را از دست ميدهند^[1] . متاسفانه تاريخ بهداشت عمومي مملو از نشانه هاي غم انگيز ، همه گيري و تلفات بي شمار ناشي از بيماري هايي است كه از آب آلوده ، در ايجاد آنها نقش اساسي داشته است . 

  1- وباي التور (cholera)

تاريخچه و اهميت بهداشتي

بيماري وبا يكي از بيماري هاي مهم واگيردار است كه باعث مرگ  و مير زيادي مي شود . عامل اين بيماري ميكروبي بنام ويبروكلرا است كه يكي از انواع آن التور است .

راههاي سرايت تماس مستقيم اين بيماري از طريق دست هاي آلوده با مواد دفعي و استفراغ بيماران ، ملافه ها و لوازم آلوده به ديگران مي باشد . راههاي غير مستقيم از طريق آب آلوده به مدفوع ، منابع آب حفاظت نشده مانند چاهها ، استخرها ، درياچه ها و جويبارها ، آشاميدني ها و خوراكي هاي آلوده ، سبزي ها و ميوه هاي خام آلوده يا شسته شده با آب آلوده از جمله مواردي هستند كه مي توانند فرد را مبتلا كنند

وبا يكي از بيماري هاي با قابليت ايجاد اپيدمي هاي بزرگ براي نوع بشر است . قدرت آن در مبتلا كردن ناگهاني تعداد زيادي از مردم در جوامع است به طوري كه بدون درمان مي تواند در عرض چند ساعت منجر به نابودي انسان شود . همين خاصيت ، بيماري را بصورت يك تهديد بين الملي در آورده و پيدايش بيماري اغلب موجب هراس درملت ها شده است . از زمان هاي بسيار قديم تاكنون ، وبا هميشه در دلتاي رودخانه هاي گنگ و براهماپوترا در هند و پاكستان وجود داشته است . در سال 1817 از سرزمين اصلي خود انتشار يافت و در قرن 19 و اوايل قرن 20 به صورت همه گيري شديد ، كشورهاي بسياري را آلوده كرد . در جريان سومين پاندمي ، رابطه بين مصرف آب آلوده و بيماري ديده شد و در جريان پاندمي پنجم ويبريوكلرا به عنوان عامل بيماري معرفي شد . از سال 1961، وباي التور در بين حداقل 98 كشور شناسايي شده است .

مطالعات وسيع نشان داده است كه نمي توان با كنترل مرزها از ورود وبا به يك كشور جلوگيري به عمل آورد . با اين حال ميتوان با روش هاي كنترل مناسب از انتشار آن در كشورجلوگيري كرد . ^[2]

علائم باليني:

ميكروب از راه دستگاه وارد شده و در آن متمركز و زياد مي گردد ، حركات روده شديد شده و باعث شكم درد ، اسهال واستفراغ مي شود از علائم بارز اين بيماري اسهال آب برنجي ، زيرا در اين بيماري مدفوع آبكي بوده و منظره آن شبيه آب برنج است كه معمولا دفع ان نيز بدون درد است . گاهي تعداد دفعات اجابت مزاج به 40 دفعه در روز مي رسد كه معمولا منجر به كاهش املاح بدن مي شود . گاهي اوقات سرعت از دست رفتن آب واملاح به قدري زياد است كه در مدت 3 الي 4 ساعت ، سبب كم آبي شديد بدن و مرگ مي شود .

دوره واگيري:

دردوره كمون مقدار زيادي ميكروب دفع مي شود و حاملين دوره نقاهت نيز معمولا 5 الي 7 روز بعد از بهبودي ميكروب را دفع مي كنند ، دوره كمون بيماري از چند ساعت تا 10 روز متغير است اما معمولا 3 روز طول مي كشد . .براي التور اين دوره طولاني تر و به 17 روز مي رسد . حاملين سالم نيز براي مدت بيش از دو هفته ويبريو دفع مي كنند كه براي انتشار بيماري بسيار مهم است .^[3]

اقدامات بعدي شامل كنترل اطرافيان و محيط

·       دفع بهداشتي فضولات انساني : استفاده از مستراح هاي بهداشتي و ضد عفوني مستراح هاي و مدفوع هاي بيماران با استفاده از شير آهك 20% و يا كرئولين 5% و يا پركلرين به غلظت PPM 20 و ضد عفوني محل هاي آلوده شده به استفراغ يا مدفوع بيماران با محلول هاي فوق و يا هالاميد 5 در هزار صورت مي گيرد .

·       تامين آب سالم : در مناطق شهري استفاده از آب لوله كشي و در مناطق روستايي جوشاندن آب يا اضافه كردن تركيبات كلر به آن توصيه مي شود . در شرايط همه گيري بايد ميزان كلر باقي مانده تا 1 PPMافزايش يابد .

·       اطمينان از سلامت غذا : استفاده از غذاي پخته كاملا داغ شده و شستشوي مناسب ظروف و لوازم مورد استفاده براي كنترل بيماري ضروري است . و محافظت غذا از آلودگي بوسيله مگس

·       شستشوي دست ها با صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از تهيه و خوردن غذا.

·       گند زدايي ميوه ها  سبزيجات با پركلرين .^[5][6]

2-           حصبه (Typhoid)

اهميت بهداشتي

عامل مولد بيماري ، سالمونلاتيفي يا باسيل تيفوئيد است . انسان تنها ميزبان طبيعي آن بوده و از طريق دستگاه گوارش باعث انتشار مي شود . در فصل تابستان و پاييز بيشتر به صورت همه گير در مي آيد . اين همه گيري به خصوص در اجتماعاتي مانند سرباز خانه و مدارس ديده مي شود .

اصولا اين بيماري به صورت مستقيم از طريق انتقال شخص بيمار به فرد سالم ،  از طريق مواد غذايي و لوازم مربوط به بيماري منتقل مي شود . انتقال غير مستقيم از طريق آب آلوده ، فرآوردهاي گوشتي ، غذاهاي كنسرو شده ، مگس ، حيوانات خانگي ، ميوه و سبزيجات صورت ميگيرد.

اين بيماري يك مشكل عمده بهداشتي است و بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهاني ، ساليانه حدود 17 ميليون مورد ابتلا و حدود 600 هزار مورد مرگ و مير دارد .

عوارض مهم ناشي از اين بيماري ، توكسمي ، ميوكارديت و خونريزي هاي گوارشي است . با درمان مناسب و به موقع بيماري مي توان مرگ  و مير را از 10% به 1% كاهش داد . ودر 5-10% موارد درمان نشده عود اتفاق مي افتد . موارد خفيف يا بدون علامت بيماري در مناطق اندميك گزارش شده است .^[7]

علايم باليني و تشخيص بيماري

 عفونت هاي سالمونلايي طيف وسيعي از بيماري هاي باكتريايي ( تب تيفوييدي ، گاستروآنتريت ، باكتريمي و عفونت هاي موضعي ) را شامل مي شوند . بيماري توسط گروه بزرگي از باسيل هاي گرم منفي به نام سالمونلا ايجاد مي شود . به طور معمول از راه تماس مدفوعي دهاني ، انسان را آلوده مي كند . و شايع ترين عفونت ايجاد شده توسط آنها ، اسهال است . شروع بيماري به آرامي انجام مي شود . تب مختصر ، خستگي ، سر گيجه ، كوفتگي ، سپس اين علائم به تدريج شدت مي يابد و بيماري با تب طولاني ، سر درد شديد ، درد پيشاني، بي قراري ، بي اشتهايي ، كندي نسبي ضربان قلب و لكه هاي قرمز شكم ( برخي موارد سرفه خشك و اغلب يبوست و گاهي اسهال ) ادامه پيدا مي كند . در كودكان مدت حصبه كوتاه تر و علايم آن خفيف تر مي باشد و شروع آن در كودكان ناگهاني است . بيماري حصبه عوارض متعددي دارد از جمله خونريزي روده ، سوراخ شدن روده ها ، ورم آپانديس ، ورم كيسه صفرا ، يرقان ، ورم غدد بنا گوش و عوارضي ديگري از قبيل نارسايي قلبي ، تنفسي، كليوي و غيره . ساير علائم شامل لرز ، تهوع ، استفراغ ، دل درد و سر درد ، حالت گيجي، درد عضلاني ، ضعف ، بي اشتهايي ، كندي نبض و بزرگي طحال و لكه هاي قرمز روي تنه كه با فشار محو مي شود هستند. اين راش ها تقريبا در 30% بيماران در انتهاي هفته اول ظاهر مي شود و پس از 5-2 روز بدون برجا گذاردن اثري ، از بين ميرود . سرفه بدون خلط ، يبوست و يا اسهال و گاهي بزرگي غدد لنفاوي مشاهد مي شود . در نوزادان و شيرخواران شروع بيماري ممكن است ناگهاني بوده و اسهال بيش از يبوست شايع است .

دوره كمون

تيفوئيد يك بيماري باكتريال سيستميك است و دوره كمون بيماري حصبه بستگي به تعداد و ميزان ميكروب هاي وارد شده در بدن دارد ولي معمولا بين 6 تا 12 روز است . اما بايد توجه داشت دوره نهفتگي از طريق آب طولاني تر از موارد معمولي و بين 10 تا 14 روز است كه علت آن ميزان بالاي آلودگي آب است . تعداد ميكروارگانيسم مورد نياز براي ايجاد بيماري ، 10 باسيل است با افزايش تعداد باسيل ، دوره كمون كاهش مي يابد . اختلال در مكانيسم هاي دفاعي ميزبان (كاهش اسيديته معده ) مهم ترين عامل زمينه ساز است و تغييراتي در دزهاي عفونت زايي باسيل ايجاد مي كند .

دوره واگيري:

در تمام مدتي كه باسيل حصبه در مدفوع وجود دارد واگيري بسيار زياد است . اين مدت بعد از شروع بيماري تا تمام دوران نقاهت ادامه دارد و اصولا 2 تا 5 درصد از بيماران ، حامل دائمي ميكروب خواهند بود. ^[6]

اقدامات اطرافيان و بهداشت محيط

·       استفاده از آب آشاميدني سالم (جوشاندن يا گندزدايي كردن با كلر و اشعه ماوراء بنفش ، ازن و غيره )

·       رعايت نكات بهداشتي  در سرويس هاي بهداشتي از طريق گند زدايي مناسب

·       رعايت بهداشت فردي ، دارا بودن كارت تندرستي و نظارت دقيق بر كار كساني كه در زمينه توليد و توزيع مواد غذايي نقش دارند .

·       آموزش همگاني در مورد شستشوي دست ها با آب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از تهيه و مصرف غذا و تامين امكانات لازم براي شستشوي دست ها ( آب سالم و صابون )

·       دفع صحيح فضولات انساني ، رعايت فاصله بين چاه فاضلاب و چاه آب آشاميدني و عدم وجود حشرات در اطراف چاه توالت

·       تامين آب سالم به منظور آشاميدن ، شستشوي سبزيجات و ميوه جات و ظروف

·       كنترل حشرات توسط حشره كش ها و استفاده از تور سيمي و دفع صحيح زباله در كيسه هاي نايلوني به منظور جلوگيري از تجمع حشرات

·       دقت لازم در سلامت تهيه مواد خوراكي ، حمل و نگهداري آن

·       پاستوريزه كردن يا جوشاندن شير و كليه محصولات لبني ^[6][8]

 

ساير اقدامات

·       آموزش رعايت اصول بهداشت فردي و راه هاي انتقال بيماري به كارگران و افراد در معرض خطر ، اجتناب از شنا يا راه رفتن در آب هاي آلوده

·       واكسيناسيون افراد در معرض خطر در بعضي از كشورهاي اروپايي و آسيايي

تحقيق در مورد تماس ها و جست جوي منبع آلودگي

3-          لپتوسپيروزيس (Leptospirosis)

اهميت بهداشتي

لپتوسپيروز يك بيماري عفوني مشترك بين انسان و حيوان است كه به وسيله گونه هاي بيماري زا  لپتوسپيرا ايجاد مي شود . لپتوسپيروز در تمام نقاط دنيا به جز قطب شمال و جنوب گسترش دارد ، اما در نواحي گرمسيري و مناطق با بارندگي  زياد و مناطقي كه سطح آب هاي زير زميني بالاست آندميك مي باشد . بيماري بيشتر در فصل گرم و در مناطق روستايي ديده مي شود. لپتوسپيرا در آب ، خاك هاي مرطوب قليايي ، لجن ها و محيط هاي گياهي با درجه حرارت بيشتر از 22 درجه سانتي گراد به خوبي رشد كرده و زنده مي ماند . اين بيماري براي افرادي كه در محيط هاي باز كار مي كنند و يا حيوانات سرو كار دارند ، يك خطر شغلي محسوب مي شود . كشاورزان ، كارگزاران فاضلاب ها ، دامپزشكان ، كارگران كشتارگاهها ، ماهي گيران ، دامداران يا كارگران معادن بيشتر از ساير افراد در معرض خطر هستند . افرادي كه در آب هاي آلوده اسكي روي آب ، قايق سواري و شنا مي كنند بيشتر از ساير افراد در معرض خطر بيماري هستند .^[9]

 

علايم باليني و تشخيص بيماري

راه انتقال بيماري به انسان از طريق تماس با آب ، غذا يا خاك است كه با ادرار حيوان اهلي و وحشي مبتلا آلوده شده است . آلودگي ممكن است از طريق خوردن غذا يا آب آلوده يا از طريق تماس پوستي و تنفس مخاطي ، از راه غشاهاي مخاطي سالم (چشم ها ، بيني و دهان )

خراش هاي پوستي و تنفس آئروسل ها انتقال يابد . انتقال بيماري از انسان به انسان بسيار نادر است . دوره كمون بيماري معمولا 14-7 روز است كه مي تواند از 26-2 روز متغير باشد .

اقدامات محيط

v   استفاده از وسايل حفاظتي هنگام كار در محيط هاي آلوده (چكمه ، دستكش ، پيش بند و ماسك )

v   واكسيناسيون حيوانات اهلي و جداسازي حيوانات آلوده

v   درمان آنتي بيوتيكي با دوز واحد دي هيدرو استرپتومايسين براي جمعيت دامي

v   شناسايي آب ها و خاك هاي آلوده و در صورت امكان زه كشي آب آنها

ساير اقدامات

·       آموزش رعايت اصول بهداشت فردي و راه هاي انتقال بيماري به كارگران و افراد در معرض خطر ، اجتناب از شنا يا راه رفتن در آب هاي آلوده

·       واكسيناسيون افراد در معرض خطر در بعضي از كشورهاي اروپايي و آسيايي

·       تحقيق در مورد تماس ها و جست جوي منبع آلودگي^[6]

فهرست منابع

 

       1-http://www.who.int

2-دستورالعمل مبارزه با وبا ، مركز مديريت بيماري ها ، بهمن 1378

3-آبرام  اس بننسون – كنترل بيماري هاي واگير انسان – انتشارات رز – 1363

4-اطلاعات و امار بيماري هاي واگير در ايران (1356-1383) مركز مديريت بيماري ها 1384

  5-كنترل و مبارزه با همه گيري وبا ، زيرنظر دكتر محمد مهدي گويا ، مركز مديريت بيماري ها ، چاپ اول      تابستان 1384

 6-اصول پيشگيري و مراقبت بيماري ها مركز مديريت بيماري ها 1381

 7-اصول طب داخلي هاريسون 2001

 8-دستور العمل مبارزه با تيفوئيد : مركز مديريت بيماري ها مرداد 1375

9-Leptospirosis and your pet.General information:2003